TỰ DO
https://www.youtube.com/watch?v=Roh7Ncw1aU4
Đặc điểm thứ ba là tự do.
Dù có kiểm duyệt, nhưng nói chung các nghệ sĩ trước 1975 ở miền Nam có tự do sáng tác.
- Không ai cấm họ
nói lên nỗi đau và những mất mát của chiến tranh.
- Không ai
“đặt hàng” họ viết những bài ca tụng lănh đạo như ngoài Bắc.
Thật vậy, nh́n lại ḍng nhạc thời đó,
chẳng có một ca khúc nào ca tụng ông Nguyễn Văn Thiệu cả.
Có một bài ca tụng ông Ngô Đ́nh Diệm,
nhưng cũng chẳng ai ca v́ nó được dùng trong mấy rạp chiếu bóng là chính.
Thay v́ ca ngợi
“lănh tụ” ḍng nhạc miền Nam ca ngợi con người và dân tộc, nhưng cũng đồng thời nói lên nỗi đau của chiến tranh.
https://www.youtube.com/watch?v=S5vEXXlymrY
Trịnh Công Sơn viết hẳn một loạt
“Ca khúc Da Vàng” (mà h́nh như cho đến nay vẫn chưa được phép phổ biến).
Trong thời chiến mà họ vẫn có thể phổ biến những sáng tác không có lợi cho chính quyền.
Những ca khúc như :
- “Dù anh trở về trên đôi nạng gỗ / Dù anh trở về bằng chiếc xe lăn” chắc chắn không có cơ may xuất hiện trong âm nhạc miền Bắc thời đó (và ngay cả sau này).
Một trong những ca khúc nổi tiếng nhất trong thời chiến có lẽ là bài
“Kỷ vật cho em” (phổ thơ của Linh Phương) với những lời ca ray rứt, bi thảm :
“Anh trở lại có thể bằng chiến thắng Pleime /
Hay Đức Cơ, Đồng Xoài, B́nh Giă /
Anh trở về anh trở về hàng cây nghiêng ngả /
Anh trở về, có khi là ḥm gỗ cài hoa
/ Anh trở về trên chiếc băng ca
/ Trên trực thăng sơn màu tang trắng.”
Nghe nói ca khúc này đă làm cho chính quyền VNCH rất khó chịu với nhạc sĩ.
Tiêu biểu cho tinh thần tự do sáng tác có lẽ là tự sự của Phạm Duy :
- “ Tôi đưa ra một câu nói thôi :
‘Khóc cười theo mệnh nước nổi trôi’ đất nước bơ vơ, nó rối bù đi th́ tôi phải khóc thôi.
Lúc nào mà đoàn kết th́ tôi cười theo. Khóc cười theo mệnh nước.
Cái xă hội ḿnh nó rối tung lên như vậy th́ làm sao mà ḿnh …. thành thử tôi nghĩ rằng vấn đề là …
Các anh yêu tôi th́ nói là tôi có sự nghiệp hơi đầy đủ, hơi lớn một tí đấy, nhưng mà riêng tôi th́ tôi thấy cho đến giờ phút này th́ tôi hoàn toàn thất bại.
Bởi v́ đất nước đă thống nhất rồi mà ḷng người th́ không thống nhất, thành thử đại khái nếu mà tôi có chết đi th́ tôi hăy c̣n gần như là tôi không được thỏa măn.”
https://www.youtube.com/watch?v=j35_jXNTWIA
Cái tính tự do c̣n thể hiện qua một thực tế là
chính quyền thời đó không cấm đoán việc phổ biến các nhạc sĩ c̣n ở ngoài Bắc.
Những sáng tác của Văn Cao, Nguyễn Văn Tư, Đoàn Chuẩn – Từ Linh, v.v. đều được phổ biến thoải mái trong Nam.
Ngay cả bài quốc ca mà chính quyền vẫn sử dụng bài
“Tiếng gọi thanh niên” của Lưu Hữu Phước vốn là một người cộng sản.
Ngược lại, nhà cầm quyền ngoài Bắc th́ lại cấm, không cho phổ biến các sáng tác của các nhạc sĩ trong Nam hay đă vào Nam sinh sống.
https://www.youtube.com/watch?v=TioA05Cj668
ĐA DẠNG
Đặc điểm thứ tư của âm nhạc ngày xưa là tính phong phú về chủ đề.
Khác với nhạc ngoài Bắc cùng thời tất cả dồn cho tuyên truyền và kêu gọi chiến tranh, các sáng tác trong Nam
không kêu gọi chiến tranh nhưng yêu thương kẻ thù.
https://www.youtube.com/watch?v=44RLg75z-yM
Nhạc thời đó đáp ứng cho mọi nhu cầu của giới b́nh dân đến người trí thức, từ người dân đến người lính, từ trẻ em đến người lớn quan tâm đến thời cuộc, từ t́nh yêu lăng mạn đến triết lí hiện sinh, từ tục ca đến đạo ca, từ nhạc trẻ đến nhạc
“tiền chiến” , từ nhạc tâm lí chiến (tuyên truyền) đến nhạc chống chiến tranh, nói chung là đủ cả.
Không chỉ sáng tác bằng tiếng Việt mà c̣n trước tác hay dịch từ các ca khúc nổi tiếng ở nước ngoài để giới thiệu cho công chúng Việt Nam.
https://www.youtube.com/watch?v=vRLKo3cpskM
Tôi nghĩ 4 đặc điểm đó có thể giải thích tại sao những ca khúc dù đă sáng tác hơn nửa thế kỉ trước mà vẫn c̣n phổ biến và được yêu chuộng cho đến ngày nay.
Mai kia mốt nọ, nếu có người viết lại lịch sử âm nhạc, tôi nghĩ họ sẽ
ghi nhận những sáng tác thời trước 1975 ở miền Nam là một
kho tàng vàng son của âm nhạc Việt Nam.
Như là một qui luật, những bài hát tuyên truyền thô kệch và nhồi sọ, những bài ca sắc máu, những sáng tác kêu gọi giết chóc và hận thù
sẽ bị đào thải, và thực tế đă chứng minh điều đó.
https://www.youtube.com/watch?v=CCUNfStCi_U
Ngược lại, chỉ có những sáng tác đậm tính nhân văn, giàu nghệ thuật chất, và phong phú xuất phát từ tinh thần tự do
th́ mới tồn tại theo thời gian.
Nguyễn Tuấn
************
(từ trang FB của Nguyễn Tuấn)