Các “đội bắt lính” gieo kinh hoàng cho người Ukraine trên đường phố
 

Ukraine đang vào tình trạng thiếu hụt nhân lực nghiêm trọng trong cuộc chiến kéo dài với Nga. Trong bối cảnh đó, hình ảnh các đội tuyển quân lưu động – thường bị người dân gọi là “đội bắt lính” – xuất hiện ngày càng nhiều trên đường phố, trung tâm thương mại, trạm xe buýt hay thậm chí trước cổng chung cư và trở thành một trong những vấn đề gây tranh cãi gay gắt nhất trong xã hội Ukraine hiện nay.

Một bi kịch đau đớn

Khi Daryna Trunova, nhà báo kiêm người dẫn chương trình của kênh truyền hình Ukraine Channel 24, nghe tin con trai của một người bạn phải nhập viện sau một sự cố tại trung tâm tuyển quân ở Kiev, cô gần như không thể tin nổi.

“Nếu tôi không trực tiếp biết câu chuyện này, tôi đã nghĩ rằng nó không có thật”, Trunova nói với hãng tin The i Paper của Anh.

“Có quá nhiều tin giả, đặc biệt xoay quanh vấn đề huy động quân", bà Trunova giải thích.

Người đàn ông nằm trong bệnh viện là Roman Sopin. Ngày 18/10, anh bị các sĩ quan tuyển quân "tóm" được trên đường phố ở Kiev và chở tới một trung tâm chuẩn bị cho binh sĩ nhập ngũ. Ngày hôm sau, người đàn ông 43 tuổi được đưa vào bệnh viện với chấn thương sọ não nghiêm trọng và nhanh chóng rơi vào hôn mê. Bốn ngày sau, Sopin qua đời vì những vết thương này.

Quân đội Ukraine cho biết Sopin bị mất ý thức, ngã và đập đầu xuống đất. Họ khẳng định có hơn chục nhân chứng xác nhận điều này.

Tuy nhiên, gia đình anh cùng luật sư Oleksandr Protas bác bỏ cách giải thích đó. Họ cho rằng các dấu hiệu chấn thương do lực tác động mạnh, xuất huyết và gãy xương sọ được ghi trong giấy chứng tử cho thấy nạn nhân đã phải chịu hành vi bạo lực có chủ ý.

Mẹ của nạn nhân, bà Larysa Sopina, nói với The i Paper rằng bà được thông báo về chấn thương của con trai qua điện thoại.

“Họ hỏi tôi: ‘Con bà có bị động kinh không?’ Tôi trả lời: ‘Không, con tôi hoàn toàn khỏe mạnh.’ Lúc đó, chúng tôi hiểu rằng đã có điều gì đó rất tệ xảy ra", bà Sopina chia sẻ.

Bà lập tức đến trung tâm y tế nơi con trai được đưa tới.

“Khi nhìn thấy con, tôi thực sự không thể chịu đựng nổi. Thật quá đau đớn", người mẹ nghẹn ngào chia sẻ.

Bà đã gọi cảnh sát để trình báo, nhưng cho biết các cơ quan chức năng không tiến hành điều tra khiến cả gia đình bất bình, phẫn nộ.

Khủng hoảng huy động quân

Cái chết của anh Sopin không phải là trường hợp cá biệt. Từ Kiev, Lviv đến thành phố cảng Odesa ở phía nam, có hàng nghìn video ghi lại cảnh đàn ông Ukraine bị kéo khỏi đường phố và bị ép lên xe tải bởi các “đội bắt lính”.

Trang web busification.org chuyên đăng tải video về các vi phạm trong huy động quân tại Ukraine”, hiện đã có hơn 5.000 video về những vụ cưỡng bức nhập ngũ bị cho là tàn bạo. Trang này cho biết họ đã xác minh video bằng các phương pháp giám định kỹ thuật số nhằm loại trừ chỉnh sửa hay deepfake.

Tại Ukraine, Trung tâm Tuyển quân và Hỗ trợ Xã hội (TCC) chịu trách nhiệm quản lý nghĩa vụ quân sự. Tuy nhiên, sự phản đối đối với các phương thức hoạt động của họ đang gia tăng mạnh.

Một khảo sát của hãng Socis được báo The New Voice of Ukraine tiếp cận, cho thấy gần 80% người được hỏi cho rằng cách tiếp cận hiện tại trong huy động quân là không thể chấp nhận, chỉ 16% đồng ý rằng nó là cần thiết để đánh bại Nga.

Nhiều đàn ông Ukraine trong độ tuổi nghĩa vụ đang sống trong tâm trạng lo sợ bị TCC bắt đi nhập ngũ. Một người đàn ông giấu tên, rời khỏi Ukraine cuối năm 2023 nhờ giấy miễn trừ y tế, cho biết anh chắc chắn sẽ bị huy động ngay khi quay về. Theo người đàn ông này, chỉ những người bị bệnh nặng hoặt có lẽ cụt chân thì mới thoát.

Một người bạn của anh gần đây cũng bị TCC bắt ngoài đường và có thể bị đưa ra tiền tuyến. “Giờ anh ấy đang ở một trung tâm thích nghi nào đó, có vài tuần trước khi ra mặt trận. Anh ấy đang tìm cách xem phải đưa tiền cho ai để được thả", người đàn ông Ukraine tiết lộ.

Có tin đồn rằng chỉ cần đưa 1.000 USD cho sĩ quan ngoài đường là có thể thoát, nhưng nếu đã vào trung tâm TCC thì phải trả tới 10.000 USD.
Tham nhũng và bạo lực leo thang

TCC đã nhiều lần bị cáo buộc tham nhũng trên diện rộng. Tháng 7, cảnh sát và Cơ quan An ninh Ukraine (SSU) bắt giữ quyền giám đốc một trung tâm tuyển quân ở vùng Odesa vì đòi hối lộ 1.500 USD để xóa tên một người khỏi danh sách truy nã nhập ngũ.

Tháng 10/2024, SSU tiếp tục bắt giữ ba quan chức của TCC quận Holosiivskyi (Kiev) vì bị cáo buộc tổ chức đường dây trốn nghĩa vụ. Cơ quan chức năng thu giữ xe sang và hơn 1,2 triệu USD tiền mặt, trong khi “khách hàng” phải trả từ 2.000–15.000 USD để có giấy tờ quân sự mới nhằm tránh phục vụ.

Cảnh sát Kiev và TCC Kiev không phản hồi yêu cầu bình luận của The i Paper.

Ông Yurii Honcharenko, lãnh đạo nhóm nghiên cứu InfoLight.UA, cho biết những vụ việc này đang gây tổn hại nghiêm trọng đến tinh thần xã hội.

Khủng hoảng leo thang thậm chí dẫn đến các vụ tấn công bạo lực nhắm vào nhân viên TCC. Ngày 9/12, một thanh tra TCC đã bị tấn công bằng cuốc chim tại vùng Lviv.
“Vi phạm nhân quyền trên diện rộng”

Nhà báo Trunova đã đề nghị bà Sopina cho phép kể câu chuyện về cái chết của anh Sopin trên truyền hình, và được gia đình đồng ý dù cũng lo ngại phản ứng dư luận. Sau khi Trunova đăng bài trên Facebook, vụ việc nhanh chóng lan truyền.

Tại Quốc hội Ukraine, bà Trunova đã chất vấn Bộ trưởng Nội vụ Ihor Klymenko, người cam kết sẽ trực tiếp giám sát vụ việc. Tuy nhiên, theo Trunova, cuộc điều tra hiện đã rơi vào bế tắc, không có nghi phạm nào được xác định.

Trong một tuyên bố chung, TCC quận Podil và Lữ đoàn Jaeger số 71 phủ nhận hành hung Sopin, khẳng định anh “mất ý thức, ngã và đập đầu xuống sàn cứng trước mặt nhiều nhân chứng”.

Ủy viên Nhân quyền Quốc hội Ukraine Dmytro Lubinets cho biết, các vi phạm nhân quyền trong huy động quân đã trở nên “mang tính hệ thống và trên diện rộng”.

Luật sư Oleksandr Protas tin rằng TCC đang cố che đậy vụ việc.

“Phiên bản chính thức của TCC hoàn toàn phi lý. Họ nói anh ấy bị bệnh. Khi phát hiện ra không hề có bệnh lý nào có thể gây ra chấn thương đó, họ lại nói anh ấy ngất rồi ngã", ông Protas nói.

Protas cho biết chỉ một ngày trước vụ của Sopin, ông nhận được cuộc gọi từ cha của một người đàn ông bị thương khác cũng đang bị giữ tại TCC.

Ông cũng chia sẻ hình ảnh của một tân binh đã chết với dấu vết bầm tím rõ ràng, trong khi TCC nói rằng người này “bị bệnh tim”.

Tuy nhiên, các cuộc thảo luận về việc tuyển quân là rất nhạy cảm. Ngay cả nhà báo Trunova cũng tỏ ra dè dặt khi nói về các cáo buộc này với truyền thông nước ngoài.

“Tôi sống ở Kiev cùng con tôi, chồng tôi đang trong quân đội. Tôi chỉ muốn người dân Ukraine – đặc biệt là binh sĩ – được tôn trọng quyền con người", nhà báo Trunova nhấn mạnh.

“Nếu con tôi chết ngoài chiến trường, tôi sẽ chấp nhận. Nhưng như thế này thì tôi không thể hiểu nổi", bà Larysa Sopina nói trong tuyệt vọng.