Gỡ nút thắt vấn đề hạt nhân Iran
 

Iran và Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) vừa ký thỏa thuận nối lại hợp tác, cho phép các thanh sát viên IAEA trở lại quốc gia Hồi giáo làm nhiệm vụ. Giới quan sát quốc tế thở phào nhẹ nhõm bởi vấn đề hạt nhân Iran, vốn bế tắc kéo dài, đã tìm thấy “ánh sáng cuối đường hầm”.Bộ trưởng Ngoại giao Iran Abbas Araghchi và Tổng Giám đốc IAEA Rafael Grossi đã trực tiếp ký thỏa thuận nối lại hợp tác song phương, vốn bị đóng băng sau các vụ tấn công của Israel và Mỹ nhằm vào các cơ sở hạt nhân của Iran. Lễ ký thỏa thuận giữa Iran và IAEA được tổ chức tại Cairo, dưới sự trung gian của Ai Cập.

Phát biểu sau lễ ký, Bộ trưởng Araghchi bày tỏ hy vọng IAEA sẽ thực hiện có trách nhiệm các nghĩa vụ của mình theo thỏa thuận hợp tác mới. Người đứng đầu ngành ngoại giao Iran bày tỏ hài lòng về việc thỏa thuận hợp tác với IAEA có tính đến yêu cầu của hai bên về các vấn đề an ninh.

Về phía IAEA, Tổng Giám đốc Grossi vui mừng xác nhận về thỏa thuận trên, cho biết hai bên đã nhất trí nối lại hoạt động thanh sát ở Iran, nhấn mạnh đây là một bước đi quan trọng.

Tuy nhiên, “trái ngọt” này không chỉ là thành quả của Iran và IAEA, mà còn có công vun trồng của cộng đồng quốc tế, trong đó có nước trung gian Ai Cập và nhóm E3, gồm ba nước châu Âu là Anh, Pháp và Đức.

Hợp tác giữa Iran và IAEA bị đóng băng kể từ đầu tháng 7 khi Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian ban hành sắc lệnh đình chỉ hợp tác với tổ chức này. Lý do là Tehran chỉ trích IAEA đã không hành động sau khi Mỹ và Israel tấn công vào các cơ sở hạt nhân của Iran hồi tháng 6.

Kể từ đó đến nay, cánh cửa vào các cơ sở hạt nhân của Iran luôn khép chặt đối với các thanh sát viên của IAEA. Thậm chí, sự quay lưng của Tehran còn được nâng lên mức cao hơn khi Nhà nước Hồi giáo thông qua luật đình chỉ hợp tác với IAEA, quy định mọi hoạt động thanh sát phải được Hội đồng An ninh quốc gia tối cao Iran phê chuẩn.

Iran từng tuyên bố sẽ nhượng bộ chấp nhận các giới hạn đối với chương trình hạt nhân và hoạt động làm giàu urani nếu được dỡ bỏ các lệnh trừng phạt quốc tế. Bộ trưởng Araghchi khẳng định, Tehran sẵn sàng xây dựng một thỏa thuận thực tế và lâu dài có sự giám sát chặt chẽ và hạn chế làm giàu urani để đổi lấy việc dỡ bỏ các lệnh trừng phạt. Tuyên bố của Iran được đưa ra nhằm gửi thông điệp đến nhóm E3, vốn đang rất tích cực thúc đẩy Tehran đàm phán về chương trình hạt nhân.

Tuy nhiên, nhóm E3 cũng gây sức ép mạnh mẽ với Iran nếu Tehran trì hoãn việc cho phép các thanh sát viên IAEA vào giám sát các cơ sở hạt nhân. Cuối tháng 8, nhóm E3 đã kích hoạt cơ chế tái áp đặt các lệnh trừng phạt của Liên hợp quốc đối với quốc gia Hồi giáo, nhưng vẫn để ngỏ cho Iran thời hạn một tháng để đàm phán.Thỏa thuận hạt nhân lịch sử năm 2015 với Nhóm P5+1 (gồm 5 nước Ủy viên Thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc và Đức), được ký dưới thời Tổng thống Mỹ Barack Obama, đã giúp Iran dỡ bỏ các lệnh trừng phạt khắc nghiệt. Tuy nhiên, chỉ ba năm sau, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đơn phương rút Washington khỏi thỏa thuận và tái áp đặt trừng phạt Iran, bao gồm cả các nước mua dầu mỏ của Iran.

Sau nhiều lần đàm phán bất thành, Iran quyết định thu hẹp cam kết và dần nối lại hoạt động làm giàu urani khiến vấn đề hạt nhân của Tehran rơi vào bế tắc. Trước việc các nước phương Tây lo ngại Iran đang tìm cách phát triển vũ khí hạt nhân, quốc gia Hồi giáo một mực bác bỏ, khẳng định chương trình hạt nhân của mình hoàn toàn phục vụ mục đích dân sự.

Lễ ký thỏa thuận hợp tác giữa Iran và IAEA đã chấm dứt các vòng đàm phán kéo dài, cũng như các chỉ trích lẫn nhau, các điều kiện tiên quyết và sức ép không ngừng được gia tăng đối với mỗi bên. Về phía IAEA, cánh cửa dẫn tới các cơ sở hạt nhân của Iran lại rộng mở với các thanh sát viên quốc tế. Đối với Iran, Nhà nước Hồi giáo tháo gỡ được các “quả bom” trừng phạt đang treo lơ lửng trên đầu người dân nước này.