Cục nợ "di truyền" của nước Mỹ
 

"Nợ" ở đây là theo đúng nghĩa đen của nó. Là… nợ! Là chuyện mắc nợ! Nợ từ đời cha sang đời con… "Công nợ" của chính phủ Mỹ nay đã vượt mức 37,000 tỷ USD. Theo ước tính của CBO (Congressional Budget Office), Đạo Luật Lớn, Đẹp" của ông Donald Trump sẽ làm nợ quốc gia tăng thêm khoảng 4,100 tỷ USD trong thập niên sắp tới.

Tỷ phú Ray Dalio lên tiếng báo động khi cho rằng Hoa Kỳ có nguy cơ sẽ gánh chịu một "cơn đau tim lớn do công nợ gây ra trong vòng 3 năm tới đây". (Ảnh: Roy Rochlin/Getty Images for Nicole Lapin)

Cơn đau tim không thể tránh khỏi

Mới đây, tỷ phú Ray Dalio báo động rằng, Hoa Kỳ có nguy cơ sẽ gánh chịu một "cơn đau tim do công nợ gây ra trong vòng 3 năm sắp tới" nếu các chính sách ngân sách của ông Trump cứ tiếp tục theo chiều hướng hiện tại.

Từ ông Jamie Dimon (Tổng giám đốc kiêm Chủ tịch JPMorgan Chase) đến ông Jerome Powell (Chủ tịch Ngân Hàng Trung Ương–FED), tất cả đều tin rằng cuộc khủng hoảng nợ quốc gia đang đến gần, chỉ là chưa biết chính xác là lúc nào sẽ nổ bùng ra.

Ông Ray Dalio thì cho rằng một cơn đau tim do công nợ sẽ xảy ra dưới chính quyền hiện tại, tối đa là từ hai đến ba năm nữa (Fortune, ngày 2 tháng Chín).

Các tính toán của chuyên san kinh tế Fortune cho thấy mức thu từ thuế đánh trên hàng nhập cảng (khoảng 30 tỷ USD/tháng) sẽ không đủ để chi trả một phần nhỏ cho các khoản lãi hằng tháng, nói chi đến việc cho giảm số nợ gốc.

Theo số liệu từ Bộ Tài Chính mà Fortune có tham khảo qua, riêng lãi suất trái phiếu kho bạc trong tháng Bảy/2025 là 38,1 tỷ USD; cộng thêm số 13,9 tỷ USD lãi trái phiếu dài hạn, 2,85 tỷ USD trái phiếu lãi suất thả nổi (FRN–floating rate notes), và 6,1 tỷ trái phiếu chống lạm phát (TIPS inflation-protected securities). Tổng cộng lên đến 60,95 tỷUSD, một con số khiến cho bất cứ ai cũng bị choáng váng và đó chỉ là nội trong tháng Bảy 2025!

Tỷ phú Ray Dalio nhấn mạnh rằng, khối nợ đồ sộ này không phải lỗi của một chính quyền nào nhưng ông lo ngại chính quyền hiện tại sẽ không thể gánh vác nổi.

Không có phép màu nào để ra tay giải quyết!

Thế giới luôn kinh ngạc về "khả năng tạo ra tình trạng nợ đùm nợ đụp của nước Mỹ" này. Dân Chủ hay Cộng Hòa ai nắm quyền gì cũng đã gây nợ. Dù cho tỷ lệ nợ/GDP luôn nhảy vọt sau mỗi cuộc khủng hoảng, Hoa Kỳ lại không hề có cảm giác cần phải cho "tốp", xài bớt lại và phải… cho giảm nợ.

Chuyện nợ nần của nước Mỹ ngày càng không đơn giản. Thị trường trái phiếu không còn “dễ dắt mũi” như trước, lãi suất dài hạn tăng mạnh trên trái phiếu kho bạc kỳ hạn 10 và 30 năm. Với một con nợ lớn như Mỹ – tương đương tổng nợ của tất cả nền kinh tế phát triển lớn cộng lại – lãi suất cao hơn gây tổn hại rất nhiều.

Mỗi 1% lãi suất tăng lên nghĩa là chính phủ phải chi thêm 370 tỷ USD mỗi năm cho tiền lãi. Trong năm tài khóa 2024, Mỹ đã chi ra 850 tỷ USD cho an ninh-quốc phòng, cao nhất thế giới, nhưng chi phí lãi suất còn lớn hơn, lên tới 880 tỷ USD. Đến Tháng Năm, 2025, tất cả các hãng xếp hạng tín dụng lớn đều cho hạ điểm tín dụng của nước Mỹ, và ngày càng nhiều ngân hàng, chính phủ nước ngoài nghi ngờ về đường lối và chính sách tài khóa của Mỹ đang bị "lệch hướng.", Khả năng để trở lại thời kỳ lãi suất rất thấp của thập niên 2010 đã trở nên thật mong manh, khiến cho tình hình suy thoái ngày càng nguy hiểm.

Việc mà ông Trump thích đổ lỗi lãi suất cao cho Fed chỉ là đánh lừa công chúng. Như được giáo sư về kinh tế học ông Kenneth S. Rogoff (đại học Harvard University) viết trên Foreign Affairs (số September/October 2025), FED chỉ lo kiểm soát lãi suất qua đêm, còn lãi suất dài hạn do thị trường toàn cầu quyết định.

Nếu Fed giữ lãi suất qua đêm quá thấp và thị trường dự báo lạm phát tăng, lãi suất dài hạn cũng sẽ tăng lên. Thật vậy, lạm phát cao bất ngờ là một dạng vỡ nợ một phần, vì giới đầu tư được hoàn trả bằng đô la bị mất giá; khi họ dự đoán lạm phát cao, họ đòi hỏi lãi suất cao hơn để bù mọi rủi ro.

Chính phủ Mỹ cần có ngân hàng trung ương độc lập để trấn an giới đầu tư khi cho rằng. mức lạm phát sẽđược ổn định, giữ lãi suất dài hạn thấp. Nếu chính quyền Trump (hoặc bất kể chính quyền sau này nào) làm suy yếu tính cách độc lập của FED, chi phí vay nợ cũng sẽ tăng, chứ không hề giảm đi. Tuy nhiên, như thiên hã đã biết, chính quyền Trump đang muốn "bóp mũi" FED.

Sự nghi ngại về trái phiếu kho bạc đã dẫn đến sự hoài nghi về giá trị đồng đô la. Trong nhiều thập niên, vị thế đồng đô la là đồng tiền dự trữ trên toàn cầu đã giúp cho Mỹ vay với lãi suất thấp hơn khoảng 0.5-1%. Bây giờ khi Mỹ đi vay nợ ở mức cao kỷ lục, đồng đô la không còn nơi "bất khả xâm phạm" nữa, đặc biệt là trong bối cảnh chính sách của Mỹ đang thiếu sự ổn định cần thiết. Trong ngắn hạn, các ngân hàng trung ương và giới đầu tư nước ngoài có thể sẽ hạn chế nắm giữ đồng đô la;và về lâu về dài, đôla có thể mất phần thị trường vào tay đồng nhân dân tệ, euro, hoặc thậm chí là tiền điện tử.

Vòng lẩn quẩn

Tỷ lệ nợ/GDP là thước đo hữu ích để so sánh công nợ trong dài hạn, vì sẽ đặt con số nợ vào bối cảnh phát triển toàn bộ của nền kinh tế. Nhìn theo cách này, công nợ của Mỹ đã từng trải qua ba giai đoạn có sự gia tăng mạnh trong vài thập niên gần đây.

Thứ nhất là thời kỳ Reagan-Bush trong thập niên 1980 và đầu thập niên 1990; thứ hai là cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 và cuộc đại suy thoái sau đó; và gần đây nhất là đại dịch COVID-19, khi công nợ tăng vọt lên mức kỷ lục đến 132,8% GDP vào quý 2, 2020.

Phần lớn công nợ của Mỹ do các giới đầu tư tư nhân nắm giữ. Tính cho đến tháng Ba, 2025, họ đang nắm giữ khoảng$24,400 tỷ USD, chiếm hai phần ba tổng số công nợ. Phần còn lại nằm trong các quỹ tín thác và chương trình hưu trí liên bang (7,300 tỷ USD, tương đương với 20.1%) hoặc do FED nắm giữ (4,600 tỷ USD, tức là 12.6%).

Trong số đó, hai quỹ tín thác An Sinh Xã Hội (một cho hưu trí, một cho bảo hiểm tàn tật) đang nắm gần 2,700 tỷ trái phiếu đặc biệt của Bộ Tài Chính tính cho đến tháng Bảy, 2025. Các quỹ hưu trí quân đội giữ hơn 2,200 tỷ USD. Hai quỹ tín thác của Medicare nắm tổng cộng là 425,3 tỷ USD.

Trong nhóm giới đầu tư nước ngoài, Nhật là chủ nợ lớn nhất của Mỹ, với hơn 1,100 tỷ USD (3,1% tổng số nợ) tính cho đến tháng Năm, 2025. Tiếp theo là Anh (809,4 tỷ USD, tức là 2,2%) và TQ (756.3 tỷ USD, tức là 2,1%).

Một thực tế đáng lo ngại: chi phí trả lãi công nợ nay đã vượt cả chi tiêu cho Medicare và quốc phòng. Trong năm tài khóa 2024, chi phí lãi ròng của chính phủ lên đến 879,9 tỷ USD, tương đương với 13% tổng số chi tiêu, theo Văn Phòng Quản Lý Và Ngân Sách (OMB). Đây là tỷ trọng cao nhất trong vòng 25 năm qua. Con số này thậm chí còn nhỉnh hơn mức chi cho Medicare (874,1 tỷ USD) và quốc phòng (873,5 tỷ USD). Trả lãi công nợ hiện là khoản chi lớn thứ ba của chính phủ Mỹ, chỉ sau An Sinh Xã Hội và dịch vụ-nghiên cứu y tế (Trích từ nguồn: "Key facts about the U.S. national debt"/Pew Research Center).

Có hai lý do chính khiến cho chi phí nợ của chính phủ tăng mạnh gần đây: thâm hụt ngân sách lớn hơn và mức lãi suất cao hơn. Ít nhất một trong hai yếu tố này sẽ phải được cho đảo ngược nếu chi phí nợ muốn cho giảm trở lại. Nhưng hầu hết các kinh tế gia đều nói rằng, giải pháp nằm ở việc đi vay nợ ít hơn, thông qua kết hợp giảm chi tiêu và tăng thuế, thay vì dựa vào FED để làm cho việc đi vay sẽ rẻ hơn với mức lãi suất thấp.

Con đường sau là một con đường nguy hiểm đối với các chuyên gia phụ trách vạch thảo ra chính sách về tiền tệ, với mục tiêu để kiểm soát nạn lạm phát. Nhiệm vụ này vốn đã khó khăn khi các chính trị gia liên tục bơm tiền vào nền kinh tế. Điều đó có nguy cơ sẽ trở nên bất khả thi nếu lãi suất, phương tiện chính để kiềm chế áp lực giá cả bị biến thành nơi để giữ cho chính phủ thanh toán được công nợ.

Các kinh tế gia gọi kịch bản này là "sự thống trị trong tài khóa" (fiscal dominance), thường chỉ thấy xuất hiện ở các quốc gia nghèo, nơi mà chính sách tiền tệ gánh chịu nhiều áp lực về chính trị hơn. Khi ông Trump thực hiện chiến dịch leo thang chống lại FED, nhiều chuyên gia phân tích đã nhận thấy Hoa Kỳ đang trượt theo hướng tương tự, tức có khuynh hướng "thống trị trong tài khóa".

Ông Eric Leeper, giáo sư về kinh tế tại đại học ở Virginia, có nói rõ hơn: "Cuối cùng, chính sách về tài khóa phải được cho thực hiện đúng cách nếu bạn muốn kiểm soát nạn lạm phát, trong khi đó, những gì đang được nghe là, chúng ta cần phải cho hạ lãi suất vì chi phí về số lãi nợ đang bùng nổ. Điều này đã thừa nhận rằng, chính sách về tài khóa sẽ không tự giải quyết nỗi, và họ đang tìm cách khác để thoát ra. Đây chính là sự thống trị trong tài khóa" (Trích từ nguồn: "Behind Trump’s Bid for Fed Dominance Lies a Dangerous Debt Idea", Bloomberg).

Rõ ràng, vấn đề công nợ của Hoa Kỳ không phải chuyện thuần túy về mặt kỹ thuật mà còn là thách thức về chính sách, kinh tế, và cả chính trị. Việc Mỹ "vay tiền như chơi" đã đến lúc phải cân nhắc thật nghiêm túc, nếu muốn duy trì vị thế quốc gia hùng cường trong dài hạn. Nhìn chung, với lãi suất dài hạn tăng, công nợ nay đã gần chạm mức cao nhất sau Đệ Nhị Thế Chiến, trong bối cảnh giới đầu tư nước ngoài rất lo ngại,… cuộc khủng hoảng nợ "một thế kỷ mới xảy ra có một lần" là điều không còn xa vời. Công nợ và khủng hoảng tài chính thường xảy ra khi nền tài khóa đã mong manh, lãi suất cao, chính trị tê liệt, và bất ngờ lại ập đến.

Hoa Kỳ giờ đây đã hội đủ có ba yếu tố đầu, chỉ còn thiếu mỗi một cú sốc "bất ngờ ập đến". Ngay cả khi tránh được cuộc khủng hoảng, khi bị mất niềm tin vào uy tín tín dụng sẽ tạo ra hậu quả tai hại. Nguy cơ "một thập niên bị mất mát" về kinh tế, sẽ làm suy yếu vị thế đồng đôla, và giảm đi quyền lực Mỹ là chuyện hiện hữu.

Ngoài ra, việc sử dụng "bài thuốc" như lạm phát cao, trấn áp tài chính (financial repression), hay dựa vào tiền điện tử (stablecoin) đều có tác dụng khá hạn chế, nhưng sẽ tác động mạnh lên người dân và nền kinh tế nếu cho áp dụng quá mức. Nguy cơ lớn nhất là chính sách về công nợ hiện nay như một canh bạc có xác suất thấp: nếu mọi chuyện được suôn sẻ, Mỹ sẽ tiếp tục mạnh; nếu không, hậu quả sẽ rất nặng nề, ảnh hưởng đến vai trò siêu cường trên toàn cầu và quyền lực của đồng đô la. Cái gọi là "dựa trên xác suất thấp" ở đây có thể hiểu là, xác suất cho "mọi chuyện được suôn sẻ là… rất thấp!"